Các loại van một chiều inox phổ biến: lò xo, lá lật, cối,… khác nhau điểm nào?

Các loại van một chiều inox phổ biến như: lò xo, lá lật, cối,…. khác nhau điểm nào và chọn sao đúng tuyến. Hãy cùng Inox TK tìm hiểu để tránh lắp sai rò rỉ và xuống cấp.

1. Người mua đang vướng gì khi chọn van một chiều inox

Thực tế, phần lớn người tìm các loại van một chiều inox phổ biến lò xo lá lật cối khác nhau điểm nào không phải để đọc lý thuyết. Họ đang đứng giữa một lựa chọn rất cụ thể. Cùng là van một chiều inox, nhưng lắp lên hệ thống thì có loại chạy êm, có loại lại ồn, tụt áp hoặc dễ kẹt. Mà một khi đã lắp sai, cái mệt không nằm ở tiền cái van, mà nằm ở công tháo lắp lại, dừng hệ, chậm tiến độ và đôi khi còn ảnh hưởng thiết bị phía sau như bơm, đồng hồ và đường ống.

Có 3 nỗi lo mà người mua công trình và nhà máy hay gặp nhất:

• Rò hoặc đóng không kín sau một thời gian vận hành: Nhiều trường hợp ban đầu chạy ổn, nhưng khi hệ có dao động áp hoặc có cặn nhẹ, van không còn kín như lúc mới lắp.
• Kẹt do cặn hoặc do dòng chảy không ổn định: Môi trường nước tuần hoàn, nước kỹ thuật hoặc hệ có tạp chất là bài test rất rõ của van một chiều. Chọn sai kiểu, van kẹt là chuyện dễ gặp.
• Ồn và búa nước khi đóng mở: Hệ có bơm, có đóng mở nhanh, có thay đổi lưu lượng theo ca rất dễ phát sinh tiếng ồn, rung và va đập áp nếu van đóng không phù hợp.

Vì vậy, cách hiểu nhanh nhất để chọn đúng là nhìn vào cách đóng của từng loại. Cùng mục đích chống chảy ngược, nhưng cơ chế đóng khác nhau sẽ kéo theo khác nhau về tốc độ đóng, mức tổn thất áp, khả năng chịu cặn và độ ồn. Trong nhóm inox phổ biến, người ta gặp nhiều nhất là van một chiều lò xo, van một chiều lá lật và van một chiều cối. Phần tiếp theo sẽ giúp bạn nhìn vào là nhận ra ngay từng loại, để đọc đến đâu hình dung được đến đó.

2. Nhìn nhanh 3 loại van một chiều inox theo “kinh nghiệm nhìn là biết” ngoài công trình

Trong thực tế thi công, điều quan trọng là phân biệt nhanh để chọn đúng loại phù hợp hệ thống. Chỉ cần nhìn hình dáng thân van và dạng kết nối, người mua có thể nhận ra ngay van lò xo, lá lật hay cối, đồng thời hình dung được đặc tính đóng mở của chúng khi đưa vào vận hành.

2.1 Van một chiều inox lò xo nối ren

Van một chiều lò xo nối ren thường xuất hiện nhiều ở các tuyến DN nhỏ, nơi ưu tiên lắp đặt nhanh và không gian thi công hạn chế. Dấu hiệu nhận biết khá rõ là thân van gọn, hai đầu ren, tổng thể liền khối và nhìn là thấy kiểu van được thiết kế để lắp nhanh.

Về cảm giác vận hành, loại lò xo thường được đánh giá cao vì đóng nhanh. Khi dòng chảy giảm hoặc mất dòng, lực lò xo hỗ trợ ép đĩa về vị trí đóng, giúp giảm tình trạng dòng chảy ngược quay lại mạnh. Đây là lý do dòng này hay được đặt ở tuyến nhánh sau bơm hoặc sau cụm thiết bị, nơi cần phản ứng nhanh khi hệ thay đổi trạng thái.

Một lưu ý thực tế khi dùng lò xo nối ren là cần chốt đúng chuẩn ren và thi công ren sạch. Với kết nối ren, chỉ cần sai chuẩn hoặc ren bị ba via là dễ phát sinh rò rỉ ở mối nối, dù bản thân van vẫn hoạt động bình thường.

2.2 Van một chiều inox lá lật

Van một chiều lá lật có đặc trưng là cánh van đóng mở theo kiểu lật, vì vậy hình dáng thân van thường rộng khoang hơn so với van lò xo. Chỉ cần nhìn phom thân là đã có thể đoán được bên trong có cánh lá và trục bản lề.

Điểm mạnh khiến lá lật được ưa chuộng là dòng chảy đi qua khá thoáng, thường phù hợp khi người mua muốn giảm tổn thất áp, đặc biệt trên các tuyến có lưu lượng lớn. Tuy nhiên, vì cánh lá đóng theo quán tính, trong những hệ thay đổi lưu lượng nhanh hoặc có búa nước, van có thể phát ra tiếng đóng rõ hơn. Đây là yếu tố cần cân nhắc về vị trí lắp và điều kiện vận hành.

Trong thực tế, lá lật thường gặp 2 kiểu:

• Van một chiều lá lật nối ren: phù hợp tuyến nhánh, DN nhỏ, lắp nhanh và thay thế thuận tiện. Người mua chọn loại này khi muốn sự tiện dụng của kết nối ren nhưng vẫn thích đặc tính thoáng dòng của lá lật.
• Van một chiều lá lật mặt bích: phù hợp tuyến chính, DN lớn, cần liên kết chắc và đồng bộ theo tiêu chuẩn mặt bích của dự án. Đây là kiểu van hay gặp trong nhà máy, công trình quy mô lớn vì tháo lắp và nghiệm thu theo cụm bích rõ ràng.

Chốt lại cho dễ hình dung: lá lật nối ren là lựa chọn gọn cho tuyến nhỏ, còn lá lật mặt bích là lựa chọn chắc cho tuyến lớn và dự án.

2.3 Van một chiều inox cối kẹp wafer

Van một chiều cối inox dạng kẹp wafer thường có dáng chắc và đầm, lắp kẹp giữa hai mặt bích. Kiểu này nhìn vào sẽ thấy ngay đặc trưng wafer vì van không có ren, cũng không có hai đầu mặt bích đúc liền, mà được kẹp trực tiếp vào cụm bích của đường ống inox công nghiệp.

Về vận hành, cơ cấu của van cối thường tạo cảm giác ổn định trong các hệ chạy đều. Đĩa van đóng mở theo hướng nâng lên hạ xuống trong khoang dẫn hướng, vì vậy nhiều công trình chọn van cối khi muốn một cấu hình chắc chắn, làm việc ổn định và lắp gọn theo cụm bích.

Lưu ý quan trọng là với các môi trường có cặn bẩn nhiều, cần cân nhắc điều kiện vận hành và kế hoạch vệ sinh định kỳ. Bất kỳ van một chiều nào nếu làm việc trong môi trường bẩn mà không bảo trì đúng cũng đều có thể gặp tình trạng đóng không kín theo thời gian.

2.4 Mẹo phân biệt siêu nhanh

Nếu cần phân biệt nhanh trong vài giây, có thể dùng mẹo sau:

• Thấy thân nhỏ gọn, liền khối, hai đầu ren: thường là lò xo nối ren.
• Thấy van nối ren nhưng thân nhìn rộng khoang, dáng chứa lá: thường là lá lật nối ren.
• Thấy dạng kẹp wafer, lắp giữa hai mặt bích, thân đầm: thường là cối wafer.
• Thấy hai đầu mặt bích rõ ràng, thân lớn: thường là lá lật mặt bích.

3. Cơ chế đóng mở tạo ra khác biệt gì giữa lò xo, lá lật và cối

Điểm khác nhau lớn nhất của 3 dòng van một chiều inox nằm ở cách đĩa van đóng lại khi dòng chảy yếu đi hoặc bị đảo chiều. Khi hiểu đúng cơ chế đóng, bạn sẽ tự suy ra loại nào đóng nhanh, loại nào thoáng dòng và loại nào hợp lắp theo cụm bích.

• Van lò xo có lò xo hồi luôn tạo lực ép đĩa về trạng thái đóng. Khi có dòng đúng chiều, áp lực dòng thắng lực lò xo để mở. Khi dòng dừng hoặc có xu hướng chảy ngược, lò xo đẩy đĩa đóng lại nhanh hơn, vì vậy loại này thường được chọn khi cần phản ứng đóng nhanh ở các tuyến nhỏ.
• Van lá lật sử dụng cánh lá gắn bản lề. Dòng chảy đẩy cánh mở, khi dòng giảm thì cánh rơi về vị trí đóng nhờ trọng lực và áp ngược ép kín. Do khoang dòng chảy thường thoáng hơn, lá lật hay được ưu tiên ở các tuyến cần lưu lượng lớn, đặc biệt là bản mặt bích inox.
• Van cối làm việc theo chuyển động nâng hạ của đĩa trong khoang dẫn hướng. Kiểu chuyển động theo trục giúp van vận hành ổn định khi lắp theo cụm bích, thân van thường dày và đầm. Với môi trường có cặn hoặc bám bẩn, nên tính thêm phương án lọc hoặc vệ sinh định kỳ để giữ độ kín theo thời gian.

4. Bảng so sánh nhanh 3 loại van một chiều inox

Bảng dưới đây tập trung vào những khác biệt quan trọng nhất để bạn chọn nhanh theo nhu cầu, kèm giá thành tương đối, áp lực và nhiệt độ làm việc theo thông tin sản phẩm.

Điểm khác biệt quan trọng	Van một chiều inox lò xo	Van một chiều inox lá lật	Van một chiều inox cối
Cơ chế đóng mở	Đĩa đóng bằng lò xo hồi, phản ứng đóng nhanh khi dừng dòng	Lá van lật mở theo dòng, đóng theo trọng lực và áp ngược	Đĩa nâng hạ theo trục dẫn hướng, thân dày dạng cối
Kiểu kết nối thường gặp	Nối ren	Nối ren hoặc mặt bích	Kẹp wafer, kẹp giữa 2 mặt bích
Áp lực làm việc	PN10	Nối ren: PN16, PN25 Mặt bích: PN10, PN16, PN25	PN25
Nhiệt độ làm việc	0–220°C	Nối ren: 0–220°C Mặt bích: lên đến 200–260°C	Khoảng ~300°C, dải công bố -196°C đến 540°C
Giá thành (tương đối)	Thấp đến trung bình ở DN nhỏ	Nối ren: trung bình Mặt bích: trung bình đến cao theo DN	Trung bình, tăng theo DN và vật liệu
Chốt nhanh khi chọn	Cần van gọn, đóng nhanh, tuyến nhánh DN nhỏ	Cần thoáng dòng, phổ biến cho tuyến ngang, có bản bích cho DN lớn	Cần thân đầm, lắp gọn wafer theo cụm bích, ưu tiên độ ổn định

5. Khi nào nên chọn van một chiều inox lò xo, lá lật, cối để lắp lên chạy ổn ngay

Người mua hay bị rối vì nhìn 3 loại đều là van một chiều nên tưởng dùng loại nào cũng được. Nhưng thực tế, mỗi loại sinh ra để giải quyết một bài toán khác nhau. Chọn đúng thì hệ chạy êm, kín, ít phải tháo ra sửa. Chọn sai thì hay gặp 3 chuyện là tụt áp, kêu rung hoặc đóng không kín sau một thời gian. Dưới đây là cách chốt theo đúng kiểu công trình và nhà máy.

5.1 Khi nào nên chọn van một chiều inox lò xo?

Van lò xo là lựa chọn nên ưu tiên khi mục tiêu của bạn là gọn, đóng nhanh và lắp nhanh, đặc biệt ở các tuyến nhỏ.

• Chọn khi tuyến DN nhỏ và bạn đang đi nối ren: Loại lò xo nối ren thường nhỏ gọn, thi công nhanh, thay thế cũng tiện. Với công trình, cái tiện này giúp giảm thời gian dừng hệ nếu cần thay.
• Chọn khi bạn sợ dòng chảy ngược quay lại mạnh: Lò xo hồi giúp đĩa đóng lại nhanh khi lưu lượng giảm hoặc bơm dừng. Vì vậy nó thường hợp cho các vị trí cần phản ứng đóng nhanh để giảm rủi ro chảy ngược.
• Chọn khi bạn muốn phương án dễ chốt, ít rủi ro chọn sai kiểu: Nếu tuyến nhỏ, mục tiêu rõ ràng là đóng nhanh và gọn, lò xo thường là phương án an toàn.

Điểm cần chốt để tránh lỗi là chuẩn ren và thi công ren sạch. Nhiều ca rò thực tế không phải do van hỏng mà do ren lắp không đúng hoặc làm ẩu.

5.2 Khi nào nên chọn van một chiều inox lá lật?

Van lá lật nên chọn khi bạn ưu tiên dòng chảy thoáng và giảm sụt áp, nhất là ở tuyến có lưu lượng lớn.

• Chọn khi tuyến cần lưu lượng và bạn muốn dòng đi thoáng: Lá lật mở theo cánh, khoang dòng rộng nên thường thoáng hơn. Nếu hệ của bạn quan tâm tới lưu lượng hoặc muốn giảm tổn thất áp, lá lật là lựa chọn hợp lý.
• Chọn khi tuyến DN lớn và công trình đang đi mặt bích: Bản lá lật mặt bích liên kết chắc, đồng bộ theo tiêu chuẩn bích, dễ tháo lắp theo cụm bích. Đây là kiểu đúng bài cho nhiều tuyến chính trong nhà máy.
• Chọn khi bạn muốn cấu hình dễ kiểm tra bằng mắt: Cơ cấu cánh lật dễ hình dung, đội vận hành thường thích vì nhìn là hiểu nó đóng mở kiểu gì.

Lưu ý là lá lật rất hợp tuyến lớn, nhưng nếu hệ hay dừng dòng gấp hoặc nhạy búa nước, tiếng đóng có thể rõ hơn. Vị trí lắp và chế độ vận hành nên được tính cho hợp để hệ chạy êm.

5.3 Khi nào nên chọn van một chiều inox cối?

Van cối là lựa chọn hợp khi bạn muốn thân van đầm, lắp gọn theo cụm bích và vận hành ổn định, nhất là với dạng kẹp wafer.

• Chọn khi hệ đang lắp theo cụm bích và bạn muốn dạng wafer gọn: Van cối kẹp wafer lắp kẹp giữa hai mặt bích, nhìn gọn, dễ đồng bộ, phù hợp nhiều tuyến bích cần lắp nhanh mà vẫn chắc.
• Chọn khi bạn ưu tiên độ ổn định và cảm giác đầm: Đĩa nâng hạ theo trục dẫn hướng giúp vận hành ổn trong các hệ chạy đều. Nhiều công trình chọn cối vì cảm giác chắc chắn và ít khó chịu khi vận hành đúng điều kiện.
• Chọn khi bạn muốn phương án an toàn cho tuyến bích nhưng không muốn thân bích cồng kềnh: Dạng wafer cho lợi thế gọn, còn kết cấu cối cho lợi thế ổn định.

Điểm cần nhắc là nếu môi chất có cặn, hãy tính thêm lọc hoặc vệ sinh định kỳ. Van cối chạy rất ổn ở hệ sạch, nhưng cặn bám vùng làm kín lâu ngày thì loại nào cũng giảm độ kín.

6. Những lỗi thường gặp về van một chiều